چکیده: توسعه صنعتی یکی از ضروریات اساسی توسعه یک کشور محسوب می شود. یکی از تبعات صنعتی شدن یک منطقه یا استان تولید آلاینده های مایع (فاضلابهای صنعتی وشهری) و آلاینده های جامد (پسماندها) می باشد که در صورت مدیریت غیر اصولی می توانند منجر به آلودگی محیط زیست در ابعاد مختلف آب وخاک گردند. یکی از ابزارهای مورد نیاز برای کنترل آلایندگی صنایع و همچنین جانمایی مناسب صنایع در هر حوضه آبریز، پهنه بندی بار آلایندگی صنایع در آن حوضه می باشد. در این تحقیق پهنه بندی آلودگی ناشی از فاضلابهای شهری و صنعتی و پسماندها در دشتهای استان خراسان رضوی انجام شده است. نتایج این پهنه بندی نشان داد که بر اساس جمعیت شهری و روستایی ساکن در دشتهای استان (آمار سال 1402) روزانه حدود 1124166 متر مکعب فاضلاب خانگی تولید می شود. به لحاظ آلودگی ناشی از مواد آلی موجود در فاضلاب خانگی نیز بر حسب پارامتر BOD5 روزانه حدود 562083 کیلوگرم آلودگی در دشتهای استان تولید می شود که 300893 کیلوگرم از این بار آلودگی در دشت مشهد (بیش از نیمی از بار آلودگی) تولید می شود. بار آلی ناشی از مواد آلی بر حسب پارامتر COD نیز بیانگر تولید روزانه 843125 کیلوگرم در دشتهای استان می باشد که بطور مشابه بیش از نیمی از این میزان آلودگی فقط در دشت مشهد (451339 کیلوگرم) تولید می شود. روزانه در دشتهای استان حدود 7500 تن پسماند خانگی تولید می شود (بر اساس جمعیت سال 1402) که 4000 تن از این میزان پسماند مربوط به دشت مشهد و 3500 تن دیگر مربوط به مابقی دشتهای استان می باشد که عمده این پسماندهای بصورت غیر اصولی دفن می شوند. در دشت مشهد تنها 50 درصد فاضلاب تولیدی تحت پوشش 7 تصفیه خانه فعال قرار دارد و در مجموع پوشش تصفیه خانه های فاضلاب شهری کنونی خراسان رضوی در حدود 30 درصد می باشد. به این ترتیب از مجموع 1124000 متر مکعب فاضلاب خانگی تولیدی روزانه در خراسان رضوی فقط 387000 متر مکعب تحت پوشش تصفیه خانه های فعال قرار دارد و مابقی فاضلاب در حال حاضر به محیط زیست تخلیه می شود. تعداد تصفیه خانه های فعال مربوط به شهرکهای صنعتی استان و برخی صنایع پراکنده نیز 10 تصفیه خانه می باشد که روزانه حدود 16600 متر مکعب فاضلاب صنعتی را دریافت می نمایند. روزانه واحدهای صنعتی مستقر در دشت مشهد 144000 متر مکعب فاضلاب صنعتی تولید می نمایند که این میزان فاضلاب دارای بار آلودگی معادل 90000 کیلوگرم BOD5 (90 تن ) می باشد. روند تغییرات میزان املاح آب چاهها بر اساس پارامتر TDS از سال 1370 تا 1401 بیانگر افزایش شدید شوری آب طی این سالها در ناحیه خروجی دشت مشهد می باشد که بر اساس داده های مربوط به شوری میزان TDS آب چاهها در این ناحیه (ناحیه خروجی دشت) طی سه دهه گذشته از 560 میلیگرم بر لیتر به 6780 میلیگرم در لیتر (افزایش حدود 11 برابری یا 1100 درصدی) داشته است.