چکیده: در ایران، بیشتر اراضی زیر کشت پسته در نواحی حاشیه کویر واقع شده‌اند و یکی از چالش‌های اصلی این مناطق، شوری خاک و آب آبیاری است که تأثیر منفی بر رشد و عملکرد گیاهان دارد. میکوریزا، به عنوان قارچ‌های همزیست، نقش مؤثری در بهبود رشد گیاهان ایفا می‌کند و ملاتونین نیز به عنوان یک فیتوهورمون رشدی در شرایط تنش، اخیراً مورد توجه قرار گرفته است. به همین منظور آزمایشی در قالب طرح فاکتوریل کاملا تصادفی درگلخانه دانشکده کشاورزی دانشگاه صنعتی شاهرود در سال زراعی 1402-1403 با چهار تکرار انجام شد. فاکتورهای مورد آزمایش شامل فاکتور اول شوری ناشی ازکلرید سدیم در سه سطح (صفر،150،75میلی مولار) فاکتور دوم ملاتونین در دو سطح (صفر و100 میکرومولار) فاکتور سوم میکوریزا در دو سطح (با میکوریزا وبدون میکوریزا) بود. این تحقیق به بررسی تأثیر همزیستی میکوریزا و ملاتونین بر برخی خصوصیات مورفولوژیکی، بیوشیمیایی و فتوسنتز دانهال‌های پسته (رقم بادامی زرند) در شرایط تنش شوری ناشی از کلرید سدیم در آب آبیاری پرداخته است. نتایج تجزیه واریانس نشان داد که با افزایش تنش شوری، پارامترهای رویشی مانند وزن تر و درصد ماده خشک قسمت‌های هوایی به‌طور معنی‌داری کاهش می‌یابد. ملاتونین در غلظت 100 میکرومولار تأثیر مثبتی بر رشد ریشه و افزایش وزن خشک آن دارد (P<0.01). همچنین، تیمار میکوریزا به طور معنی داری طول ریشه را افزایش داد، هرچند که وزن ریشه را کاهش داد. در سطح شوری 150 میلی‌مولار، اثر هم‌افزایی کاربرد ملاتونین و میکوریزا در کاهش اثرات شوری بر وزن تر دانهال‌های پسته مشاهده شد. علاوه بر این، میکوریزا تأثیر معنی‌داری بر افزایش کارایی کوانتومی فتوشیمیایی مؤثر فتوسیستم II داشت و میانگین کارایی کوانتومی از 76/0 در شرایط بدون میکوریزا به 80/0 در شرایط مایه کوبی با میکوریزا افزایش یافت. همچنین، میکوریزا میزان پرولین را کاهش داد ، در حالی که ملاتونین سطح پرولین و آنزیم مالون دی آلدئید را در غیاب میکوریزا افزایش داد. ملاتونین جذب سدیم را در برگ افزایش داد، در حالی که تیمار گیاهان با میکوریزا بیشترین تأثیر را در کاهش میزان سدیم برگ دانهال‌های پسته نشان دادند. ملاتونین به تنهایی موجب کاهش مقدار پتاسیم در ریشه شد و میکوریزا در شرایط عدم شوری جذب پتاسیم را افزایش داد، اما با افزایش شوری، میزان جذب پتاسیم کاهش یافت. بیشترین جذب پتاسیم در ریشه زمانی رخ داد که از ترکیب میکوریزا و ملاتونین استفاده شد. به‌طور کلی، کاربرد همزمان میکوریزا و ملاتونین به‌عنوان یک راهکار مؤثر برای کاهش خسارت‌های ناشی از شوری و بهبود عملکرد گیاهان پسته پیشنهاد می‌شود.