چکیده: به منظور بررسی برخی عوامل موثر در ناهمگونی توزیع مکانی عملکرد گندم زمستانه با استفاده از روش-های زمین آماری و سنجش از دور، آزمایشی در سطح یک مزرعه گندم واقع در دانشکده کشاورزی دانشگاه صنعتی شاهرود در سال زراعی 97-1396 انجام شد. بدین منظور صفات مختلف گندم از قبیل تراکم، ارتفاع، محتوای کلروفیل (عدد اسپد)، عملکرد بیولوژیک و دانه گندم، همچنین تراکم و زیست توده علف های هرز در 110 نقطه منطبق برهم در سطح مزرعه در محل تقاطع سیستم شبکه ای 8 × 8 متر اندازه‌گیری و ثبت شد. علاوه براین، در 30 نقطه از سطح مزرعه منطبق بر محل های نمونه برداری صفات گندم نیز خصوصیات مختلف خاک از قبیل تنفس میکروبی خاک، نیتروژن کل، فسفر قابل دسترس، پتاسیم قابل دسترس، هدایت الکتریکی (Ec) و اسیدیته خاک(pH) اندازه گیری شد. به منظور بررسی عملکرد بیولوژیک و دانه گندم با استفاده از سنجش از دور نیز عکس هوایی با کوادکوپتر از ارتفاع 120 متری از سطح مزرعه تهیه شد و سپس ارزش عددی پیکسل های تصویر هوایی استخراج و مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. نتایج نشان داد که صفات مختلف گندم از قبیل تراکم بوته، ارتفاع بوته، محتوای کلروفیل برگ، عملکرد بیولوژیک و دانه گندم و جمعیت و زیست توده علف های هرز در سطح مزرعه از الگوی توزیع لکه ای پیروی می کردند. نتایج نشان داد خصوصیات مختلف خاک نیزدارای الگوهای توزیع غیر یکنواخت در سطح مزرعه بودند. تجزیه و تحلیل کراس سمی واریوگرام ها برای داده های صفات مختلف گندم نشان داد که عملکرد بیولوژیک گندم با تراکم بوته، ارتفاع و عملکرد دانه تطابق مکانی متوسط داشت در حالیکه عملکرد دانه با تراکم همبستگی ضعیف و با ارتفاع همبستگی متوسطی نشان داد. جمعیت و زیست توده علف های هرز با عملکرد بیولوژیک گندم همبستگی مکانی منفی 89/75 و 50/62 درصدی و با عملکرد دانه گندم همبستگی مکانی منفی 9/91 و 25/56 درصدی نشان داد. نتایج نشان داد که بین الگوهای توزیع عملکرد بیولوژیک با فسفر، پتاسیم، Ec و pH همبستگی مکانی قوی و با تنفس میکروبی خاک و نیتروژن کل همبستگی منفی ضعیفی وجود داشت. الگوهای توزیع عملکرد دانه گندم نیز با فسفر، پتاسیم، Ec و pH همبستگی مکانی ضعیف تا قوی( 22/19 تا 98 درصد) و با تنفس میکروبی و نیتروژن کل بترتیب همبستگی منفی متوسط 76/60 و 94/53 درصدی نشان داد. داده های حاصل از عکس هوایی نیز همبستگی مکانی قوی 23/88 و 12/78 درصدی بترتیب با عملکرد بیولوژیک و دانه گندم نشان داد. همچنین داده های تصویر هوایی همبستگی قوی با بعضی از خصوصیات خاک از قبیل فسفر، پتاسیم و pH نشان داد. تطابق مکانی بالایی بین نقشه های عملکرد بیولوژیک و دانه گندم مشاهده گردید. همچنین نقشه های توزیع زیست توده و جمعیت علف های هرز نیز بر نقشه های توزیع عملکرد بیولوژیک و دانه گندم منطبق بود. بطور کلی نتایج نشان داد که فاکتورهای مربوط به گیاه از قبیل تراکم، محتوای کلروفیل، عملکرد بیولوژیک، جمعیت و زیست توده علف های هرز و فاکتورهای مربوط به خاک از قبیل عناصر غذایی نیتروژن، فسفر، پتاسیم، تنفس میکروبی، Ec و pH در سطح مزرعه الگوی توزیع لکه ای داشتند و لذا بسته به درجه تاثیر خود می توانند الگوهای رشد و عملکرد گندم را بصورت غیر یکنواخت تحت تاثیر قرار دهند.