چکیده: قدرت بذر اولین جزء از کیفیت بذر است که در اثر فرسودگی بذر کاهش می یابد و به دنبال آن ظرفیت جوانه زنی، رشد و استقرار گیاهچه نیز کاهش نشان می دهد. یکی از راهکارهای تحریک جوانه زنی و افزایش استقرار گیاهچه ها در بذور فرسوده استفاده از پیش تیمار بذور با مواد مختلف است. از جمله این مواد می توان به عصاره جلبک دریایی و اسید الاژیک اشاره کرد. به منظور بررسی تأثیر عصاره جلبک دریایی (Ascophyllum nodosum) و اسید الاژیک بر پاسخ های زراعی و فیزیولوژیکی گیاهان حاصل از بذرهای نرمال و فرسوده سویا آزمایشی در طی دو سال 1398 و 1399 در آزمایشگاه و مزرعه دانشکده کشاورزی دانشگاه صنعتی شاهرود طراحی و اجرا شد. بخش آزمایشگاهی شامل دو آزمایش مجزا بود. در آزمایش اول تیمارها شامل فرسودگی بذر در دو سطح (نرمال و فرسوده) و پیش تیمار بذر با اسید الاژیک در هفت سطح (صفر، آب مقطر، 25، 50، 75، 100 و 125 میلی گرم در لیتر) و در آزمایش دوم تیمارها شامل فرسودگی بذر در دو سطح (نرمال و فرسوده) و پیش تیمار بذر با عصاره جلبک دریایی در هفت سطح (صفر، آب مقطر، 1/0، 2/0، 3/0، 4/0 و 5/0 درصد) بودند که هر دو در قالب آزمایش فاکتوریل با طرح پایه کاملاً تصادفی در سه تکرار در محیط ژرمیناتور با رعایت استانداردهای موجود انجام شد. بخش مزرعه ای طی دو سال در قالب آزمایش فاکتوریل بر پایه طرح بلوک های کامل تصادفی در سه تکرار اجرا شد. تیمارها در این بخش شامل فرسودگی بذر در دو سطح (نرمال و فرسوده)، پیش تیمار بذر در سه سطح (صفر، پیش تیمار با اسید الاژیک با غلظت 50 میلی گرم در لیتر و پیش تیمار با عصاره جلبک دریایی با غلظت 3/0 درصد) و محلول پاشی برگی در سه سطح (صفر، محلول-پاشی با اسید الاژیک با غلظت 50 میلی گرم در لیتر و محلول پاشی با عصاره جلبک دریایی با غلظت 3/0 درصد) بودند. بذور با قرار گرفتن در دمای 41 درجه سانتی گراد و رطوبت نسبی 95 درصد به مدت 72 ساعت فرسوده شدند. پیش تیمار بذور با عصاره جلبک دریایی و اسید الاژیک با رعایت اصول هوادهی بذر به مدت شش ساعت انجام شد. محلول پاشی در زمان آغاز گلدهی انجام شد. نتایج نشان داد که فرسودگی بذر موجب کاهش درصد جوانه زنی به میزان 17 درصد، فعالیت آنزیم های آلفاآمیلاز (60 و 52 درصد) و بتاآمیلاز (37 و 39 درصد) در شرایط آزمایشگاه، کاهش درصد سبز شدن نهایی در شرایط مزرعه به میزان 42/24 شد و پیش تیمار بذور با عصاره جلبک دریایی و اسید الاژیک این صفات را افزایش داد. وقوع فرسودگی موجب افزایش فعالیت پروتئاز، فسفولیپاز D، لیپواکسیژناز، سوپراکسیددیسموتاز، کاتالاز، میزان گونه های فعال اکسیژن و مالون دی-آلدهید در بذور گردید. در این شرایط میزان گلوتاتیون، آسکوربات پراکسیداز و فنیل آلانین آمونیالیاز تا حد چشمگیری کاهش یافت. میزان مالون دی آلدهید، فعالیت آنزیم لیپواکسیژناز، فلاونوئید و آنتوسیانین موجود در برگ گیاهان حاصل از بذور فرسوده در شرایط مزرعه افزایش یافت. فرسودگی بذور سبب کاهش میزان گلوتاتیون، عملکرد پروتئین و عملکرد دانه در گیاهان شد. پیش تیمار بذور با اسید الاژیک و عصاره جلبک دریایی به ترتیب موجب افزایش 24/27 و 39/53 درصدی عملکرد پروتئین شدند. عملکرد دانه در گیاهان حاصل از بذوری که با اسید الاژیک پیش تیمار شدند به میزان 15/28 درصد افزایش یافت. عملکرد دانه با کاربرد عصاره جلبک دریایی به صورت پیش تیمار بذری، 57/53 درصد افزایش نشان داد. محلول پاشی اسید الاژیک و عصاره جلبک به ترتیب موجب افزایش عملکرد پروتئین به میزان 61/20 درصد و 51/21 درصد شدند. استفاده از اسید الاژیک و عصاره جلبک دریایی به صورت محلول پاشی نیز عملکرد دانه را به ترتیب 87/20 درصد و 36/21 درصد افزایش داد. در نهایت در محدوده پژوهش انجام شده می توان پیشنهاد نمود که کاربرد عصاره جلبک دریایی و اسید الاژیک به صورت پیش-تیمار بذری و محلول پاشی برگی سبب بهبود اثرات فرسودگی بذر در گیاه سویا می گردد و در این پژوهش کاربرد این دو ماده به صورت پیش تیمار بذری بهتر از حالت محلول پاشی برگی عمل کرد.