چکیده: خاک اصلی‌ترین محیطی است که بعد از کاربرد آفت‌کش‌ها، این ترکیبات را در خود جذب و نگهداری می‌کند. از این رو بررسی غلظت، رفتار و سرنوشت این نوع آلاینده‌ها در خاک از اهمیت زیادی برخوردار است. هدف از این مطالعه، بررسی غلظت آفت کش های ارگانوکلره و ارگانوفسفره در خاک های کشاورزی دشت مجن، تعیین مقدار و منشاء ژئوشیمیایی آفت کش ها و ارزیابی خطر استفاده از آن ها، بوده است. به این منظور 15 نمونه خاک از زمین های کشاورزی منطقه به صورت تصادفی برداشت شد. مقادیر آفت کش های ارگانوکلره و ارگانوفسفره موجود در نمونه های خاک توسط دستگاه HPLC-UV اندازه گیری شد. نتایج به دست آمده وجود میزان بالای انواع آفت کش های ارگانوکلره و ارگانوفسفره در نمونه های خاک برداشت شده از خاک کشاورزی منطقه مجن را تائید می‌کند. مقدار برخی آفت کش ها مثل D.D.E که استفاده از آن در برخی کشور ها غیرمجاز اعلام شده در خاک‌های کشاورزی بالا بدست آمد (OPP=211 ppb, ΣOCP=233 ppbΣ) و این به نوبه خود موجب افزایش خطر سرطان‌زایی خاک می شود. در برخی از ایستگاه‌های نمونه برداری نیز به علت آبیاری کم و حلالیت کمی که آفت کش ها دارند مقادیر بالایی از آفت کش را نشان می‌دهد که این بالا بودن مقدار به علت استفاده بی‌رویه طی سال های متمادی از یک نوع خاص آفت کش جهت از بین بردن آفت گیاهی است. بر اساس ضریب همبستگی مشخص شد که برخی آفت‌کش‌های ارگانوکلره و ارگانوفسفره با ماده آلی خاک همبستگی معنادار نشان می‌دهند که بیانگر نقش این پارامتر فیزیکوشیمیایی در جذب و نگهداشت آفت‌کش‌های شیمیایی در خاک‌های منطقه مورد مطالعه است. ریسک سرطان‌زایی کل (TLCR) از حداکثر5-10× 56/7 تا حداقل7-10×2 (برای کودکان) و از حداکثر8-10×81/7 تا حداقل5-10× 1/2 (برای بزرگسالان) تغییر می‌کند. بنابراین ریسک سرطان‌زایی کل دو آفت‌کش هپتاکلر و اندرین، برای گروه سنی کودکان به طور میانگین بیشتر از بزرگسالان بدست آمد و از بین سه مسیر اصلی مواجه نیز، بلع سهم بیشتری درخطر ابتلا به سرطان برای هر دو گروه سنی ایفا می‌کند. با این حال ریسک کل سرطان‌زایی طول عمر برای هر دو گروه سنی و برای هر دو آفت‌کش مورد مطالعه را می توان در حال حاضر قابل‌قبول یا قابل‌اغماض در نظر گرفت. از مقایسه غلظت آفت‌کش‌های مورد مطالعه با حدود استاندارد غلظت باقی مانده آفت‌کش‌ها مشخص شد که 14 ایستگاه از ایستگاه‌های نمونه‌برداری خاک در محدوده غیرآلوده قرار می‌گیرند و تنها ایستگاه شماره 1 در محدوده آلودگی کم قرار می‌گیرد. همچنین از محاسبه ضریب ریسک اکولوژیکی مشخص گردید که نمونه‌های خاک در 14 ایستگاه برای هر دو نوع آفت‌کش ارگانوکلره و ارگانوفسفره در رده ریسک متوسط و در ایستگاه شماره 1 در رده آلودگی با ریسک بالا قرار می‌گیرند. از بین آفت‌کش‌های ارگانوفسفره مورد مطالعه، آفت‌کش بتامینوفوس و از بین آفت‌کش‌های ارگانوکلره نیز دو آفت‌کش اندوسولفان و DDE بیشترین سهم را در ایجاد ریسک اکولوژیکی دارا هستند.