چکیده: در این مطالعه مساله زمانبندی جریان کارگاهی انعطاف‌پذیر با مراحل پردازش وابسته به ماشین بررسی می‌شود. ماشین‌های موازی در مرحله اول به صورت نامرتبط و با سطوح مختلف تکنولوژی در کنار هم قرار گرفته اند. برخی از این ماشین‌ها چند منظوره بوده و می‌توانند چند پردازش مختلف را روی کارها انجام دهند. بنابراین، کارهایی که به این ماشین‌ها تخصیص داده می‌شوند نیاز به پردازش در برخی مراحل بعدی ندارند. این مساله با الهام از یک مساله واقعی، برگرفته از صنعت فنرسازی تعریف می شود. علاوه بر این، زمان راه‌اندازی وابسته به توالی در نظر گرفته شده و محدودیت دسترسی به ماشین‌ها نیز لحاظ شده است. همچنین زمان‌های ترخیص و آماده بودن کارها متفاوت و غیر صفر درنظر گرفته می‌شود. برای حل این مساله سه مدل ریاضی عدد صحیح مختلط پیشنهاد گردید. مدل اول با هدف بهینه سازی هزینه تولید و حداکثر زمان تکمیل به صورت توامان مورد مطالعه قرار گرفت. به دلیل اهمیت فراوان مسائل زیست محیطی، در مدل دوم به بررسی کاهش مصرف انرژی و به صورت همزمان کاهش هزینه تولید پرداخته شد. در مدل سوم نیز تاثیر محدودیت منابع کمکی بر زمانبندی تولید به عنوان یک فاکتور متغیر که توسط مدل اندازه گیری می شود، با هدف حداقل کردن حداکثر زمان تکمیل مورد بررسی قرار گرفت. از آنجایی که مدل های مورد بررسی در کلاس مسائل سخت (NP-hard) طبقه بندی می شوند، بنابراین جهت حل آنها در ابعاد متوسط و بزرگ، الگوریتم های فراابتکاری ژنتیک چند هدفه مبتنی بر مرتب سازی نامغلوب (NSGA-II) و تکاملی مبتنی بر قدرت پاراتو (SPEA-II) برای مسائل دو هدفه و الگوریتم های فراابتکاری ژنتیک (GA) و شبیه سازی تبرید (SA) برای حل مساله تک هدفه پیشنهاد گردید. نتایج آزمایشات انجام شده نشان داد که هر سه مدل پیشنهاد شده توانسته اند کارها را با در نظر گرفتن محدودیت های اعمال شده به خوبی زمانبندی کنند. همچنین با اندازه گیری شاخص های ارزیابی مشخص گردید الگوریتم NSGA-II در مقابل الگوریتم SPEA-II و الگوریتم GA در مقابل الگوریتم SA از عملکرد بهتری برخوردار بوده و به پاسخ های مناسب تری دست یافته اند.