چکیده: فرسودگی بذر تنشی غیرزنده است که سبب کاهش قوه نامیه، تاخیر در جوانه زنی و استقرار ضعیف گیاهچه می-شود. در پژوهش حاضر، تغییر الگوی متابولیتی سه رقم کنجد در پاسخ به تنش فرسودگی بذر و پیش تیمار اسید سینامیک در دو بخش ارزیابی صفات جوانه زنی بذر و بنیه گیاهچه (شامل درصد و سرعت جوانه زنی، صفات هتروتروفیک و شاخص های بنیه طولی و وزنی گیاهچه، محتوای کلروفیل و کارتنوئید) و تغییرات متابولوم برگی(با استفاده از دستگاه GC-MS) مورد بررسی قرار گرفت. آزمایش بصورت فاکتوریل در قالب بلوک های کامل تصادفی با عوامل فرسودگی (تنش/عدم تنش)، پیش تیمار (سطوح صفر، 30 و 50 میکرومولار اسیدسینامیک به همراه آب مقطر) و ارقام متفاوت کنجد (ورامین، هندی و پنجاب) انجام شد. نتایج نشان داد که فرسودگی بذر موجب کاهش معنی دار قوه نامیه، کارایی استفاده از ذخایر بذری، بنیه گیاهچه و افت محتوای کلروفیل و کاروتنوئید برگ ها شد. پیش تیمار سطوح 30 و 50 میکرومولار اسیدسینامیک در بذور فرسوده، درصد و سرعت جوانه زنی را در مقایسه با عدم مصرف پیش تیمار (شاهد) افزایش داد. بالاترین مقادیر وزن تر و خشک ثبت شده در گیاهچه های حاصل از بذور فرسوده و نیز غیر فرسوده تحت پیش تیمار 50 میکرومولار اسیدسینامیک حاصل شد. بذور ارقام مختلف پس از پیش تیمار 50 میکرومولار اسیدسینامیک، علاوه بر افزایش مقدار و کارایی استفاده از ذخایر، جهش دو برابری در شاخص های بنیه طولی و وزنی گیاهچه نشان دادند. روند افزایشی معنی‌داری در مقادیر رنگیزه‌های کلروفیلی و کاروتنوئیدی با افزایش سطوح مصرف پیش تیمار حاصل گردید. تجزیه متابولیت‌های استخراجی نشان داد که 60 ترکیب از گروه اسیدهای چرب، قندها، اسیدهای آمینه، ترکیبات معدنی، هورمون‌ها، ترکیبات آلی و غیره تحت تنش فرسودگی القاء گردیدند. کاربرد و عدم کاربرد اسید سینامیک در شرایط فرسودگی تنوع محتوای متابولومی را ایجاد نمود. تنش فرسودگی بر بیوسنتز اسیدهای چرب ، متابولیسم آمینواسیدها و گلوتاتیون تأثیرگذار بود. همچنین مسیرهای متابولیسم گالاکتوز، اکسیداسیون بتا اسیدهای چرب با زنجیره‌ی بسیار بلند، تجزیه فروکتوز و مانوز و متابولیسم پروپانوآت به‌عنوان مسیرهای مرتبط با کاربرد پیش تیمار اسید سینامیک در شرایط فرسودگی بذر کنجد شناسایی شدند.