چکیده: در پژوهش حاضر به منظور بررسی تنوع مورفولوژیکی سیکلامن های وحشی منطقه ی شرق دریای خزر و مقایسه با گونه های بومی ترکیه و شناسایی گونه ژنوتیپ های ایران، تعداد 200 ژنوتیپ گل سیکلامن ایرانی با 200 ژنوتیپ گل سیکلامن ترکیه مورد مطالعه قرار گرفت. ژنوتیپ ها از 4 منطقه در ایران شامل هزارجریب، گلیداغ، النگدره و گرمابدشت و همینطور 3 منطقه در ترکیه شامل آدانا، عثمانیه و ازمیر جمع‌آوری شدند. در کل، 27 صفت مورفولوژیکی از طریق دیسکریپتور سیکلامن اندازه گیری شد. نتایج حاصل از آنالیز توصیفی صفات ژنوتیپ‌های ایرانی نشان داد که بیشترین ضریب تنوع مربوط به صفت تعداد گل و کمترین ضریب تنوع مربوط به صفت طول گلبرگ و طول مادگی بود. بیشترین ضریب تنوع در ژنوتیپ‌های ترکیه مربوط به تاریکی حاشیه ی گلبرگ و کمترین مربوط به پهنای گلبرگ بود. در مقایسه ی ژنوتیپ های دو کشور بیشترین ضریب تنوع مربوط به تاریکی حاشیه ی گلبرگ و کمترین مربوط به طرح روی برگ بود. آنالیز PCA در ایران نشان داد که سه عامل ابتدایی 41/61 درصد واریانس کل داده ها را توجیح کردند. موثرترین صفات در این آنالیز در مولفه ی اول شامل رنگ پایه ی چشم، رنگ ناحیه ی فوقانی چشم، رنگ ناحیه ی تحتانی چشم، تاریکی حاشیه-ی گلبرگ، موقعیت کلاله و الگوی طرح روی برگ بود. نتایج PCA در ژنوتیپ های وحشی ترکیه نشان داد که سه عامل اول 82/56 درصد واریانس کل داده ها را توجیح کردند که مهمترین صفات در مولفه ی اول تاریکی حاشیه ی گلبرگ، موقعیت کلاله، اندازه ی غده، فرم رشدی ساقه ی بذر و گلدهی بود. PCA صفات ایران و ترکیه نشان داد که سه مولفه ی اول 57 درصد واریانس کل داده ها را توجیح کردند که موثرترین صفات، درجه ی تقسیم شدن برگ و عادت رشدی گیاه بود. تجزیه ی بای پلات با دو عامل اصلی توزیع ژنوتیپ ها تعیین گردید که نشان داد گروه های ژنوتیپی هزار جریب، گلیداغ و گرمابدشت از ایران با گروه ژنوتیپی منطقه ی عثمانیه از ترکیه در یک پلات قرار گرفتند که نشان دهنده ی شباهت این گروه ها به هم است. بطورکلی بر اساس تجزیه ی کلاستر، بای پلات و دی پلات ژنوتیپ های ایران با ژنوتیپ های منطقه ی عثمانیه ی ترکیه دارای شباهت بیشتری بودند. از آنجاییکه گل های منطقه ی عثمانیه متعلق به جنس C.coum هستند می توان احتمال داد که گونه سیکلامن های جمع آوری شده از کشور ایران همین گونه است. علاوه بر این تنوع مورفولوژیکی بسیار بالایی در سیکلامن های وحشی دیده شد که بر این اساس می-توان در برنامه های اصلاحی از آنها استفاده کرد. در آزمایش دیگری به منظور تعیین مناسب ترین مرحلهی رسیدگی دانهی گرده گل‌های سیکلامن وحشی جهت گرده افشانی، جوانه‌زنی دانه گرده مطالعه شد. درصد جوانه زنی دانهی گرده در یکی از ژنوتیپ‌های جمع آوری شده سیکلامن وحشی از منطقهی هزار جریب استان مازندران در آزمایشی با سه سطح نیترات کلسیم (600،300،0 میلیگرم بر لیتر)، سه سطح اسید بوریک (400،200،0 میلیگرم بر لیتر) و سه زمان برداشت دانه گرده (6، 3 ،1 روز پس از شکوفایی) نشان داد بیشترین درصد جوانه زنی دانه گرده سه و شش روز پس از شکوفایی گل در محیط حاوی نیترات کلسیم 300 میلی‌گرم بر لیتر و اسید بوریک 200 و 400 میلی‌گرم بر لیتر ثبت شد در حالیکه در روز اول شکوفایی درصد جوانه زنی پایین بود. در کل، در کارهای اصلاحی بهتر است از دانه گرده روز سوم برای دگر گرده افشانی استفاده شود.