چکیده: در تحقیق حاضر تأثیر توسعه شهری بر منابع آب زیرزمینی کلان شهر مشهد شامل کیفیت و تغییرات سطح آب مورد بررسی قرار گرفته است. برای این منظور ابتدا اطلاعات کیفیت شیمیایی و سطح آب زیرزمینی از منابع موجود بخصوص از سازمان آب منطقه ای گردآوری و مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. جهت بررسی دقیق تر کیفیت آب 46 نمونه آب از چاههای داخل شهر و از عمق حدود 100 متر برداشت شده و آزمایشا ت مختلف شیمیایی و میکروبی بر روی آنها صورت گرفته است. نتایج نشان می-دهد که افزایش مصرف آب با توجه به حضور میلیونی زائران در سال و با توجه به سیستم چاه جذبی فاضلاب باعث بالا آمدن سطح آب در زیر شهر نسبت به دشت مشهد و آلودگی سفره آب زیر زمینی شده است. بالا آمدگی سطح آب علاوه بر آلودگی سفره از طریق پخش به اطراف و همچنین نفوذ به قسمتهای عمیق تر سفره خطرات دیگری نیز به دنبال دارد, که کاهش مقاومت زمین، ایجاد فرورانش در اثر تخریب سقف قناتهای متروکه بعد از آبگیری مجدد آنها، روانگر ایی در بخشهای سیلتی و ماسه های دانه ریز در هنگام وقوع زلزله از جمله آنها می باشد. آلودگی سفره در مناطقی که بافت خاک درشت دانه می باشد یعنی در بخشهای جنوبی و غربی سفره بیشتر است. در قسمت شمال شرقی که دارای بافت ریزدانه می باشد در بعضی چاهها آلودگی مشاهده می گردد؛ علت اصلی آن به خاطر تراکم جمعیت در این قسمت از شهر می-باشد. همچنین در حوالی قبرستانهای قدیمی در شرق و مرکز شهر آلودگی آب مشاهده شده است. غلظت نیترات, سولفات, کلراید و فسفات در این نقاط شهر بالا می باشد؛ غلظت نیترات در برخی نقاط تا 202 میلی گرم در لیتر می رسد. بالا بودن میزان آمونیم در چاههای نمونه برداری شده بیانگر آلودگی تازه چاهها به این آلاینده ها می باشد و آلودگی ادامه خواهد داشت. بررسی نمونه های آلوده و نقشه توسعه شهر نشان می دهد که شروع آلودگی احتمالاً از سال 1365 به بعد بوده است؛ اوج توسعه شهری و شهرنشینی در این دهه (1370-1360) رخ داده است. با توجه به این که چاههای مورد نمونه برداری, چاههای آبیاری فضای سبز بوده و عمق اکثر این چاهها بیش از 100 متر می باشد آلودگی موجود چاههای آب شرب را نیز تهدید می کند. نقشه های هم غلظت انواع آلاینده ها نشان می دهد که در قسمتهای جنوبی, غربی, شمال شرق و در بافت قدیم شهر آلودگی سفره آب زیرزمینی دیده می شود. در قسمتهای قدیم شهر علیرغم اینکه که بر روی بافت ریزدانه خاک قرار گرفته, به دلیل وجود قناتهای قدیمی و انتقال آسان آلاینده ها آلودگی سفره اتفاق افتاده است. با استفاده از نرم افزار Aquachem بیانگر انواع متفاوتی از تیپ آب در شهر مشهد می باشد, که آلودگی سفره آب زیرزمینی عامل این تفاوت است. ایجاد شبکه فاضلاب شهری و جلوگیری از نشت لوله ها و کنترل ساخت و ساز در شهر در جلوگیری از گسترش این آلودگی مؤثرند. جمع آوری آبهای حاصل از بارندگی و تزریق این آبها در قسمتهای آلوده سفره آب زیرزمینی در زیر شهر در بهبودی آن مؤثر خواهد بود.