چکیده: مجموعه دگرگونی- آذرین دلبر در 150 کیلومتری جنوب شرق شاهرود و 40 کیلومتری جنوب شرق بیارجمند، در حاشیه شمالی زون ساختاری ایران مرکزی واقع شده است. این مجموعه با سن حدود 550 تا 600 میلیون سال پیش (اواخر نئوپروتروزوئیک- اوایل کامبرین)، توسط سه سری دایک بازیک- حدواسط شامل دایک‌های گابرودیوریتی پرکامبرین، دایک‎های گابرویی ژوراسیک میانی و دایک‌های بازالتی الیگو- میوسن قطع شده است. در این مطالعه ویژگی‌های صحرایی، پتروگرافی، ژئوشیمیایی و پترولوژیکی دایک‌های گابرویی ژوراسیک و بازالتی الیگومیوسن مورد بررسی قرار گرفته است. بر اساس مطالعات صحرایی، دایک‌های گابرویی ژوراسیک علاوه بر مجموعه دگرگونی- آذرین دلبر، دگرگونه‌های درجه پایین (رخساره شیست سبز) ژوراسیک زیرین را نیز قطع کرده‌اند، اما در نهشته‌های ژوراسیک میانی- فوقانی و کرتاسه زیرین نفوذ نکرده‌اند. بنابراین، طبق مطالعات صحرایی سن ژوراسیک‌ میانی برای آنها در نظر گرفته شده که با سن حاصل از پرتوسنجی آن‌ها (35 ±152 میلیون سال پیش)، کاملاً سازگار است. دایک‌های بازالتی نیز، واحدهای دگرگونه پرکامبرین، آهک‌های کرتاسه زیرین و مارن‌های قرمز رنگ الیگوسن‌ زیرین (سازند قرمز زیرین)، را قطع کرده‌اند و بنابراین سن الیگو- میوسن برای آنها در‌ نظر گرفته‌ شده‌ است. بر اساس مطالعات پتروگرافی، پلاژیوکلاز و کلینوپیروکسن (اوژیت) از کانی‌های اصلی تشکیل‌دهنده دایک‌های گابرویی هستند. کانی‌های فرعی آن‌ها شامل آپاتیت و منیتیت و کانی‌های ثانویه نیز عمدتاً شامل سریسیت، آمفیبول (ناشی از اورالیتی‌شدن کلینوپیروکسن)، کلریت و پرهینت می‌باشند. مهم‌ترین بافت‌های موجود در دایک‌های گابرویی شامل اینترگرانولار، افتیک، ساب‌‌افتیک و غربالی هستند. در دایک‌های بازالتی، کلینوپیروکسن (اوژیت تا تیتان اوژیت)، پلاژیوکلاز و الیوین از کانی‌های اصلی تشکیل‌دهنده هستند. کانی‌های فرعی نیز شامل منیتیت و کانی‌های ثانویه شامل زئولیت، آنالسیم، ایدینگزیت، بولانژیت و کلسیت می‌باشند. بافت‌های میکرولیتی‌ پورفیری ‌جریانی، هیالومیکرولیتی‌ پورفیری ‌جریانی، گلومروپورفیری و بادامکی، از مهم‌ترین بافت‌های موجود در این دایک‌ها هستند. بر اساس مطالعات ژئوشیمیایی، دایک‌های گابرویی ژوراسیک دارای ماهیت ساب‌آلکالن و دایک‌های بازالتی الیگومیوسن دارای ماهیت آلکالن هستند. نمودار بهنجار شده نسبت به کندریت برای دایک‌های گابرویی و بازالتی، غنی‌‌شدگی آن‌ها از عناصر LREE نسبت به HREE را نشان می‌دهد. این غنی‌شدگی می‌تواند توسط درجه ذوب بخشی پائین منبع گوشته‌ای و یا آلایش پوسته‌ای توجیه شود. بر اساس مطالعات پترولوژیکی، ماگمای سازنده دایک‌های گابرویی از ذوب بخشی 7 تا 20 درصدی یک منبع گوشته‌ای اسپینل لرزولیتی غنی شده در اعماق کمتر از 80 کیلومتر و ماگمای سازنده دایک‌های بازالتی از ذوب بخشی حدوداً 5 درصدی یک منبع گوشته‌ای گارنت لرزولیتی غنی‌شده در اعماق 105 تا 110 کیلومتری تشکیل شده است. موقعیت زمانی، مکانی و ویژگی‌های ژئوشیمیایی و پترولوژیکی دایک‌های گابرویی و بازالتی حاکی از تشکیل آنها در حوضه های کششی- کافتی پشت کمانی اولیه ناشی از فرورانش مایل لیتوسفر اقیانوسی نئوتتیس به زیر لیتوسفر قاره‌ای ایران مرکزی، به ترتیب در زمان‌های ژوراسیک میانی و الیگو- میوسن است.