چکیده: در چند دهه اخیر، هرچند سدسازی ازنظر کمّی و تعدد روند افزایشی داشته است، ولی متأسفانه اکثر این سدها در دوره بهره‌‌برداری با مشکل رسوب‌گذاری مواجه می‌باشند. به‌عنوان یک راه علمی می‌توان جهت رفع این مسئله به ساخت تونل‌های انتقال رسوب اشاره کرد. آن‌ها کانال‌های انحرافی هستند که جریان حاوی رسوبات را از بالادست مخزن سد به پایین‌دست آن منتقل می‌نمایند. در تحقیق حاضر توسط مطالعه آزمایشگاهی به بررسی تأثیر عرض کانال انحرافی بر میزان دبی منحرف‌شده و رسوب انحرافی به کانال فرعی پرداخته شد.همچنین با اعمال صفحات مستغرق در ورودی کانال فرعی 90 درجه انتقال رسوب، اثر پارامترهای هیدرولیکی جریان و تغییرات زاویه صفحات بر میزان انتقال رسوب و جریان انحرافی بررسی شده و با حالت بدون استفاده از صفحات مستغرق مقایسه شد. آزمایش ها بر روی یک فلوم آزمایشگاهی به طول 10 متر، عرض کانال اصلی 60 سانتی‌متر و عرض کانال فرعی 30 سانتی متر و ارتفاع 75 سانتی‌متر انجام شد. در این راستا در سه عرض مختلف کانال انحرافی و در سه زاویه 30، 45 و 60 درجه، متغیرهای عدد فرود جریان و عمق جریان مورد بررسی قرار گرفت. سپس تعداد 18 آزمایش با مدل عددی SSIIM2 شبیه سازی و با نتایج آزمایشگاهی مقایسه و صحت سنجی شد. نتایج آزمایشگاهی نشان میدهد افزایش عدد فرود از مقدار 0/65 به 0/98 به‌طور متوسط باعث کاهش 20 درصدی دبی منحرف‌شده و کاهش 44 درصدی رسوب منحرف‌شده به کانال فرعی می‌شود، همچنین با افزایش 1/5 برابری عرض نسبی کانال انحرافی تاثیر تغییرات عمق جریان بر عملکرد به شدت کاهش می یابد ولی در نسبت عرضهای کمتر، حساسیت عملکرد تونلهای انحرافی نسبت به عمق جریان بسیار چشمگیر است بطوریکه با افزایش 1/5 برابری عرض نسبی کانال انحرافی از مقدار 0/33 به 0/5، ضریب عملکرد آن 39 درصد افزایش می یابد. همچنین با افزایش 2 برابری زاویه صفحات مستغرق از 30 به 60 درجه، میزان دبی منحرف شده، در عمق نسبی 0/08 حدود 6 درصد و برای اعماق نسبی بالاتر (0/12 و 0/16) به حدود 3 و 1 درصد، کاهش می یابد بطوریکه در زوایای کمتر، حساسیت عملکرد تونلهای انحرافی نسبت به تغییر عمق جریان قابل چشم پوشی و در زاویه30 درجه به 1 درصد میرسد ولی با افزایش زاویه صفحات مستغرق به 45 و 60 درجه ، ضریب عملکرد تونلهای انتقال به ترتیب 10 و 24 درصد افزایش می یابد، بنابراین نشان داده شد با کاهش عمق جریان، صفحات مستغرق با زاویه 60 درجه می‌توان گزینه مطلوب در انتقال رسوب را فراهم نموده و بالاترین عملکرد را داشته باشند. بر اساس اندازه گیری های انجام شده بهترین رابطه توسط الگوریتم ژنتیک جهت محاسبه دبی رسوب منحرف شده پیشنهاد شده است. همچنین با مقایسه نتایج شبیه سازی شده مدل عددی SSIIM2 نشان داده شد که درصد خطای مدل عددی حدود 18 درصد و میانگین ضریب نش برای داده های آزمایشگاهی و عددی حدود 0/87 برآورد گردید که با توجه به این مقدار می توان به عملکرد صحیح مدل پی برد.