چکیده: به منظور بررسی اثر بیوپرایمینگ قلمه نیشکر و بذور بقولات به ترتیب با قارچ میکوریزا و باکتری‌ رایزوبیوم روی عملکرد نیشکر، لوبیا چشم بلبلی و سویا، وزن خشک ریشه نیشکر، ارتفاع و قطر ساقه نیشکر، انواع شاخص برداشت نیشکر، لوبیا چشم بلبلی و سویا، نسبت برابری زمین، ارزیابی شاخص سطح برگ، ضریب خاموشی نور، کنترل علف‌های هرز، کارایی مصرف نور، بهره‌وری آب، درصد بریکس، درصد پیوریتی در شربت نیشکر، و میزان کلروفیل در برگ، در کشت مخلوط نیشکر با لوبیا چشم بلبلی و سویا، آزمایشی در سال زراعی 96-1395 در دو مکان (شرکت‌های کشت و صنعت نیشکر دهخدا و امام خمینی) در استان خوزستان به‌صورت طرح بلوک‌های کامل تصادفی با 14 تیمار و چهار تکرار به اجرا در آمد. تیمار‌ها عبارت بودند از: کشت خالص نیشکر (Saccharum officinarum L.)، خالص سویا (Glycine max L.)، خالص لوبیا چشم بلبلی (Vigna unguiculata L.)، سویا + تلقیح با باکتری رایزوبیوم، لوبیا چشم بلبلی + تلقیح با رایزوبیوم، نیشکر + تلقیح با قارچ میکوریزا، مخلوط نیشکر و لوبیا چشم بلبلی به‌صورت افزایشی، مخلوط نیشکر و سویا به‌صورت افزایشی، مخلوط نیشکر و لوبیا چشم بلبلی + تلقیح با رایزوبیوم، مخلوط نیشکر و سویا + تلقیح با رایزوبیوم، مخلوط نیشکر + تلقیح با میکوریزا و لوبیا چشم بلبلی، مخلوط نیشکر + تلقیح با میکوریزا و سویا، مخلوط نیشکر + تلقیح با میکوریزا و سویا + تلقیح با رایزوبیوم، مخلوط نیشکر + تلقیح با میکوریزا و لوبیا چشم بلبلی + تلقیح با رایزوبیوم. نتایج تجزیه واریانس مرکب نشان دادند تیمارهای گوناگون روی عملکرد و انواع شاخص برداشت نیشکر، نسبت برابری زمین (LER)، عملکرد لوبیا چشم بلبلی، تعداد غلاف در لوبیا چشم بلبلی و سویا، وزن هزار دانه لوبیا چشم بلبلی، تعداد و وزن خشک گره‌های ریشه لوبیا چشم بلبلی تأثیر معنی‌داری داشتند. محل‌های مختلف نیز روی عملکرد و شاخص برداشت نیشکر، عملکرد لوبیا چشم بلبلی، تعداد غلاف در لوبیا چشم بلبلی، وزن هزار دانه لوبیا چشم بلبلی، تعداد و وزن خشک گره‌های ریشه لوبیا چشم بلبلی، شاخص برداشت سویا تأثیر معنی‌داری داشتند. ضریب خاموشی نور در لوبیا چشم بلبلی و سویا در محل‌های مختلف تفاوت معنی‌داری داشت ولی در نیشکر تفاوت معنی‌داری نداشت. در کل کارایی مصرف نور در تیمارهای کشت مخلوط بهتر از کشت خالص بود و بیش‌ترین مقدار کارایی مصرف نور در نیشکر (2/21 گرم بر مگاژول) و بیش‌ترین عملکرد اقتصادی نیشکر (111/6 تن در هکتار) و بیش‌ترین عملکرد دانه لوبیا چشم بلبلی (2/187 تن در هکتار) در تیمار کشت مخلوط نیشکر تلقیح شده با میکوریزا + لوبیا چشم بلبلی تلقیح شده رایزوبیوم به‌دست آمد. در لوبیا چشم بلبلی بیش‌ترین شاخص سطح برگ (4/612) و بیش‌ترین ضریب خاموشی نور (0/595) در کشت خالص لوبیا چشم بلبلی تلقیح شده با رایزوبیوم مشاهده شد. بیش‌ترین شاخص سطح برگ در نیشکر (6/713) و بیش‌ترین ضریب خاموشی نور برای نیشکر (0/473) در تیمار کشت مخلوط نیشکر (تلقیح شده با میکوریزا) به‌همراه لوبیا چشم بلبلی (تلقیح شده با رایزوبیوم) به دست آمد. بیش‌ترین مقدار بهره‌وری آب (4/46 کیلوگرم در متر مکعب)، ارتفاع ساقه (215/6 سانتی‌متر)، قطر میانگره در وسط ساقه (41 میلی‌متر) و پایین ساقه (43/88 میلی‌متر)، وزن خشک ریشه (269/8 گرم) و درصد بریکس عصاره‌ی ساقه (21/88 درصد) در نیشکر و همچنین بیش‌ترین شاخص برداشت برای عملکرد نی (93/81 درصد) و عملکرد شکر (7/34 درصد)، درصد خلوص (87/28 درصد)، درصد شکر سفید (11/73) و بیش‌ترین درصد نیتروژن (2/1 درصد)، فسفر (0/26 درصد)، پتاسیم (1/91 درصد) در پهنک و رطوبت غلاف برگ نیشکر (83/82 درصد) در تیمار کشت مخلوط نیشکر تلقیح شده با میکوریزا به‌همراه لوبیا چشم بلبلی تلقیح شده با رایزوبیوم به‌دست آمد. بیش‌ترین نسبت برابری زمین (2/068) در کشت مخلوط نیشکر (تلقیح با میکوریزا) و لوبیا چشم بلبلی به‌دست آمد. در مجموع مقدار LER در کلیه تیمارها بیش‌تر از یک شد که نشان دهنده سودمندی کشت مخلوط می‌باشد. علف‌های هرز بدون استفاده از علفکش‌های شیمیایی در تیمارهای کشت مخلوط به‌خوبی کنترل شدند. بنابراین در این پژوهش بهترین نتایج در تیمار کشت مخلوط نیشکر (تلقیح با میکوریزا) و لوبیا (تلقیح با رایزوبیوم) به‌دست آمدند. میکوریزا با نیشکر هم‌زیستی مثبت داشت و زمانی که میکوریزا و لوبیا چشم بلبلی هم‌زمان در یک تیمار حضور داشتند اثر هم افزایی آن‌ها روی صفات مورد ارزیابی مثبت بود. نتایج این آزمایش نشان داد که اثرات هم افزایی حضور هم‌زمان قارچ میکوریزا و لوبیا چشم بلبلی در کنار نیشکر، بر روی صفت‌های مورد ارزیابی در این پژوهش مثبت بود. بنابراین بهره‌گیری از قارچ میکوریزا و باکتری رایزوبیوم و بهره‌گیری از بقولات در کشت مخلوط با نیشکر، باعث بهبود وضعیت حاصلخیزی خاک، افزایش کارایی استفاده از زمین، آب و نور شد. کشت مخلوط از طریق کنترل غیر شیمیایی علف‌های هرز باعث کاهش خطر مصرف و تراکم آلاینده‌های شیمیایی در محیط زیست شد. لذا به‌منظور بهبود ویژگی‌های کمی و کیفی نیشکر، کشت مخلوط آن با بقولات همانند لوبیا چشم بلبلی و همچنین تلقیح کردن قلمه نیشکر در زمان کشت، با قارچ میکوریزا توصیه می‌شود.