چکیده: کانسار مس- طلای کوه زر در استان سمنان، ۹۵ کیلومتری جنوب دامغان قرار دارد، و به لحاظ زمین‌شناختی بخشی از کمربند ماگمایی ترود- چاه‌شیرین محسوب می‌گردد. واحدهای سنگی منطقه با سن ائوسن- اولیگوسن شامل مجموعه سنگ‌های آتشفشانی (آندزیت، تراکی آندزیت و بازالت)، توده‌های نفوذی (گرانودیوریت، کوارتز دیوریت و مونزودیوریت)، و رگه‌های کوارتز است. نفوذ توده‌های فلسیک تا حدواسط و سیالات گرمابی در سری سنگی ائوسن سبب دگرسانی و کانه‌زایی در این محدوده شده است. فرآیندهای هوازدگی و فرسایش نیز با آزادسازی طلا و سایر کانی‌ها ازسنگ‌های منشاء، پلاسرهای طلادار کوه‌زر را به‌وجود آورده است. نوع کانه‌زایی و توان معدنی بالای محدوده کوه زر از عوامل اصلی انتخاب این محدوده برای مطالعه اثر اندازه ذرات بر توزیع ژئوشیمیایی رسوبات آبراهه‌‌ای بوده است. در این تحقیق به‌موازات بررسی‌های ژئوشیمیایی رسوبات آبراهه‌ای، مطالعات کانی‌های سنگین، سنگ‌نگاری، کانه‌نگاری و لیتوژئوشیمیایی نیز انجام شده است. کانسنگ‌های منطقه کوه زر طیف وسیعی از کانه‌ها از قبیل پیریت، کالکوپیریت، کالکوسیت، کوولیت، مالاکیت، آزوریت، هماتیت، گوتیت، و لیمونیت را در بر می‌گیرند. سیستم رگه‌ها دارای ترکیب کوارتز، کوارتز- اکسیدهای آهن و کوارتز- فلدسپات هستند. الگوی ژئوشیمیایی عناصر اصلی و کمیاب رگه‌های مختلف مشابه یکدیگر بوده و از منشاء واحد آن‌ها حکایت می‌کند. عناصر Au، Ag، As، Cu، Mo، Pb، Sb، و S در رگه‌ها دارای غلظتی بیش از مقدار آن‌ها در پوسته قاره‌ای بالایی هستند، و رگه‌های کوارتز تمرکز اقتصادی از طلا در حدود ۸۰۰ میلی‌گرم در تن دارند. برای مطالعه توزیع اندازه ذرات و ارتباط آن با تمرکز فلزات تعداد ۶ ایستگاه نمونه‌برداری برای برداشت نمونه‌های ژئوشیمی رسوب آبراهه‌ای و کانی سنگین بر اساس معیارهای سنگ‌شناسی، دگرسانی، کانه‌زایی، تکتونیکی و حوضه‌های آبریز انتخاب گردید. نمونه‌های ژئوشیمی رسوب آبراهه‌ای به ۵ محدوده قطری (۰/۴۲۵-۲، ۰/۱۸۰-۰/۴۲۵، ۰/۱۲۵-۰/۱۸۰، ۰/۰۶۳-۰/۱۲۵، و ۰/۰۶۳> میلی‌متر) دانه‌بندی شد. هر بخش برای طلا بوسیله اسپکترومتری جذب اتمی سیستم کوره گرافیتی (FAAS) و ۳۴ عنصر بوسیله اسپکترومتری پلاسمای جفت شده القایی نشر نوری (ICP-OES) تجزیه گردید. مطالعه توزیع اندازه ذرات نشان می‌دهد که ذرات با اندازه‌های ۰/۴۲۵ تا ۲ و ۰/۱۲۵ تا ۰/۱۸۰ میلی‌متر به‌ترتیب بیشترین و کمترین درصد وزنی رسوبات آبراهه‌ای را تشکیل می‌دهند. بررسی داده‌های ژئوشیمیایی ثابت می‌کند که عنصر Au، Ag، As، Cu، Pb، Sb، Mo، و S در فاصله حدود ۷۰۰ تا۱۲۰۰ متری از کانسنگ‌های منشاء غنی‌شدگی قابل‌ملاحظه‌ای دارند. مقادیر غلظت عناصر مذکور در مش‌های ۰/۴۲۵ تا ۰/۰۶۳ میلی‌متر بیشتر از سایر مش‌ها است. بر اساس مطالعه کانی‌های سنگین، اغلب دانه‌های طلا در آبرفت‌های کوه زر به شکل‌های لامپی و فیلم، از منظر گردشدگی زاویه‌دار (Angular) تا نیمه‌زاویه‌دار (Sub-angular) و به لحاظ کرویت قرص‌مانند (Discoidal) تا نیمه‌قرص‌مانند (Sub-discoidal) هستند. اندازه دانه‌های طلا از ۱۰۰ تا ۱۰۰۰ میکرو‌متر تغییر می‌کند و بیشتر ذرات در دامنه قطری از ۵۰۰ تا ۱۰۰۰ میکرو‌متر قرار دارند. مرفولوژی و ابعاد ذرات طلای در رسوبات آبراهه‌ای کوه زر نشان می‌دهد که این ذرات مسافت زیادی را از سنگ منشاء خود طی نکرده‌اند. نمونه‌هایی که محتوی تعداد قابل توجهی ذرات طلای آزاد هستند، در فاصله حدود ۷۰۰ تا ۱۲۰۰ متری رگه‌های سیلیسی طلادار برداشت شده‌اند. طلا تنها کانه اقتصادی آبرفت‌های کوه زر است که همراه با کانی‌های سنگین مهم از قبیل پیریت، گالن، کالکوپیریت، کالکوسیت، رء‌آلگار، اورپیمنت، ولفنیت، میمتیت، سینابر، سروسیت، پیرومورفیت، وانادینیت، سرب خالص، مالاکیت، بروشانتیت، جاروسیت، و اکسیدهای آهن است. انطباق بسیار خوبی میان نتایج مطالعات کانی سنگین و ژئوشیمیایی مشاهده می‌شود، و تکنیک کانی سنگین همانند ژئوشیمیایی مش ۰/۴۲۵ تا ۰/۰۶۳ میلی‌متر رسوبات آبراهه‌ای را برای اکتشاف طلا و عناصر همراه در محدوده کوه زر پیشنهاد می‌نماید.