چکیده: دریاچه زریوار یکی از زیست‌بوم‌های مهم آبی ایران است که در غرب ایران و در استان کردستان واقع شده است. هدف از انجام این مطالعه ارزیابی آلودگی فلزی (As, Cd, Pb, Zn, Cu, Cr Ni) و تعیین منشأ و توزیع آنها در رسوبات بستر دریاچه زریوار است. برای این منظور ۱۶ نمونه رسوب از بستر دریاچه و پراکندگی مناسب برداشت گردید. به منظور ارزیابی آلودگی فلزات سنگین در رسوبات، علاوه بر آنالیز فلزات به روش ICP-MS، آزمایش‌های دانه سنجی، تعیین درصد رس، اندازه‌گیری pH، درصد ماده آلی و درصد کربنات کلسیم نیز بر روی نمونه‌های رسوب انجام شد. برای ارزیابی کمی شدت آلودگی در رسوبات، از شاخص‌های ژئوشیمیایی چون ضریب غنی‌شدگی (EF) و شاخص زمین انباشت (Igeo) و شاخص ارزیابی ریسک اکولوژیکی استفاده شد و در تحلیل آماری داده‌ها نیز از روش‌های چون همبستگی، آنالیز خوشه‌ای و تحلیل مؤلفه اصلی (PCA) استفاده گردید. نتایج حاصل از دانه سنجی نشان دادکه رسوبات دریاچه در نقاط نمونه‌برداری دارای دو بافت گل ماسه‌ای و ماسه گلی هستند. pH تمامی نمونه‌های رسوب در محدوده قلیایی (۷/۹۲ – ۷/۱۳) قرار می‌گیرد که علت آن رخنمون واحدهای کربناتی در منطقه است. مقدار ماده آلی در بیشتر نقاط نمونه‌برداری بالا (۳۲-۹ درصد) است که علت آن را می‌توان به نوع کاربری زمین اطراف دریاچه که کشاورزی است، نسبت داد. کربنات کلسیم تمام نمونه‌های رسوب در محدود (۴۸ – ۳/۵ درصد) قرار می‌گیرد و این بیانگر آن است که رسوبات بستر منطقه مورد مطالعه به دلیل وجود سنگ‌های کربناته دارای درصد نسبتاً بالای از کربنات کلسیم هستند. با توجه به غلظت کل فلزات در نمونه‌های رسوب و روند تغییرات آنها در دریاچه مشخص شد که غلظت سرب (میانگین ۱۳۸ میلی‌گرم بر کیلوگرم) در تمام نقاط نمونه‌برداری بالاتر از میانگین جهانی رسوبات و مقدار توصیه شده توسط استاندارد کیفیت رسوب کانادا (ISQGS) است. تغییرات روی، مس و کادمیم (به ترتیب با میانگین غلظت ۱۵۳، ۱۸۰ و ۱/۷۷ میلی‌گرم بر کیلوگرم) نیز در بیشتر ایستگاه‌ها مشابه تغییرات سرب است. که علت آن یکسان بودن منشأ و عوامل کنترل‌کننده غلظت این فلزات است. میانگین غلظت آرسنیک (۷/۹۱ میلی‌گرم بر کیلوگرم) در نمونه‌های اندازه‌گیری شده نزدیک به غلظت میانگین جهانی رسوبات و مقدار توصیه شده توسط استاندارد کیفیت رسوب کانادااست. بالاترین غلظت آرسنیک مربوط به دو ایستگاه شماره ۵ و ۶ است که به احتمال زیاد ناشی از ورود فاضلاب روستاهای محمده و سیف سفلی و رواناب کشاورزی زمین‌های اطراف دریاچه در قسمت شمال شرق دریاچه است. در نمونه‌های رسوب غلظت کروم و نیکل به مقدار میانگین آن در رسوبات جهانی نزدیک است. ضریب غنی‌شدگی (EF) محاسبه شده برای فلزات نشان داد که رسوبات نسبت به آرسنیک غنی‌شدگی متوسط تا بی‌نهایت شدید، کادمیم غنی‌شدگی نسبتاً شدید، شدید تا بی‌نهایت شدید، کروم غنی‌شدگی اندک تا نسبتاً شدید، مس غنی‌شدگی نسبتاً شدید تا شدید، سرب غنی‌شدگی شدید تا بی‌نهایت شدید، روی غنی‌شدگی در رده‌های متوسط تا خیلی شدید و نیکل غنی‌شدگی اندک تا نسبتاً شدید در رسوبات نشان می‌دهند. شاخص زمین انباشت (Igeo) نیز نشان داد که فلزات کروم، نیکل، و شبه‌فلز آرسنیک در رده غیرآلوده و دیگر فلزات در رده‌های آلودگی نسبتاً شدید تا بی‌نهایت شدید قرار می گیرند. بر اساس نتایج حاصل از تحلیل آماری چند متغیره می توان چنین استنباط کرد که فلزات سرب، کادمیم، روی و مس به احتمال زیاد دارای منشأ انسان زاد و فلزات کروم، نیکل عمدتاً زمین زاد هستند. عنصر آرسنیک نیز احتمالاً دارای منشأ دوگانه طبیعی-انسان زاد است.