چکیده: کانسار آهن- سلستیت کوه‌ریگ در 130 کیلومتری جنوب شاهرود و 17 کیلومتری جنوب شرق ترود، در بخش شمالی پهنه ایران مرکزی قرار دارد. کانه‌زایی در توالی آتشفشانی- رسوبی ائوسن رخ داده است که به طور عمده شامل سنگ‌های آندزیت بازالت، بازالت و کریستال لیتیک توف می‌باشد. در این کانسار سه رخساره گرمابی از پایین به بالا مشاهده می‌شود: 1) رخساره رگه – رگچه ای شامل رگه های گرمابی (رگه ی کلسیت – باریت – کوارتز و رگه ی کوارتزی با میزبان آندزیت بازالت)، 2) رخساره برشی با میزبان برش آتشفشانی که در آن زمینه قطعات آتشفشانی توسط گوتیت و هماتیت پر شده است و 3) رخساره نواری که ماده معدنی به شکل نوارهای متناوب و هم شیب با سنگ میزبان توفی دانه ریز می باشد. قابل ذکر است علاوه بر رگه های گرمابی، رگه های دیاژنتیک (رگه ی کلسیت – منگنز) به صورت قطع کننده رگه ی اولیه و رگه های دگرشکلی (کلسیت – منگنز) بصورت پرکننده درزه ها در محدوده معدنی مشاهده می شود. ساخت و بافت اصلی کانسار شامل ساخت برشی و نواری و بافت کلوفرمی و دانه پراکنده می باشد. کانی‌های اصلی ماده معدنی بر اساس مطالعات مقاطع میکروسکوپی، پراش اشعه ایکس (XRD) و الکترون پروب (EPMA) شامل گوتیت، هماتیت، مگنتیت، سلستیت، پیرولوزیت، پسیلوملان، کلسیت، ژیپس، کائولینیت و ایلیت می‌باشد. دگرسانی های گرمابی اولیه در منطقه شامل دگرسانی سریسیتی و دگرسانی کلریتی می باشد، البته دگرسانی آرژیلیکی در پهنه دگرسانی سریسیتی نیز دیده شده که ناشی از فرآیندهای سوپرژن و هوازدگی است. بر اساس تجزیه شیمیایی نمونه ها به روش ICP-MS/OES کانسار آهن – سلستیت کوه ریگ در نمودارهای ژئوشیمایی ( Co-Ni-Cu،Co/Zn - Co+Ni+Cu،Mn - Fe-(Ni+Co+Cu)*10 ) و میزان نسبت های Co/Zn وMn/Fe در محدوده کانسارهای گرمابی قرار می گیرد. سنگ های آتشفشانی بر اساس نمودارهای Yb/Th ، Zr/Yb، Zr/Y)/(La/Yb) ) ماهیت انتقالی دارند، و محیط تکتونیکی کانسار با استفاده از نمودار بهنجار شده نسبت به گوشته اولیه جز کمان آتشفشانی حاشیه قاره می باشد. مطالعات میانبارهای سیال بر روی رگه های اولیه کلسیت – باریت – کوارتز و رگه ی کوارتزی انجام شده است. دامنه تغییرات دمای همگن سازی میانبارهای سیال در رخساره رگه- رگچه ای (پهنه استرینگر) در کانی کلسیت بین 139 تا 315 و در کوارتز بین 129 تا 298 درجه سانتیگراد و دامنه شوری در کانی کلسیت از 2.13 تا 12.4 و در کانی کوارتز از 0.6 تا 6.47 درصد وزنی نمک طعام می باشد. بر اساس پتروگرافی میانبارهای سیال و نبود فاز بخار می توان گفت رخداد جوشش در کانه زایی دیده نمی شود. کانسار آهن – سلستیت کوه ریگ از جهت داشتن توالی آتشفشانی- رسوبی ‌میزبان، شکل هندسی لایه ای پیکره معدنی، بافت و ساخت، رخساره های کانه دار، کانی‌شناسی، پهنه بندی دگرسانی و ویژگی های ژئوشیمیایی شباهت زیادی با کانسارهای آهن آتشفشانی- بروندمی دارد. قابل ذکر است که بالا بودن میزان سلستیت از ویژگی های خاص این کانه زایی بوده و تاکنون مورد مشابه آن در ایران و جهان گزارش نشده است.